حوا در ادیان ابراهیمی

حوا در ادیان ابراهیمی، حوا همسر آدم، از منظر یهودیت، مسیحیت و اسلام.

حوا در ادیان ابراهیمی به‌عنوان اولین زن، مادر تمام بشر و همسر آدم شناخته می‌شود. ادیان ابراهیمی در یک روایت تاریخی از حوا، جنس زن و جایگاه آن‌ را نشان می‌دهد. نام حوا در قرآن نیامده و با عنوان همسر آدم از او یاد شده است، اما در تورات، انجیل و روایات اسلامی، نام حوا ذکر شده است. نقش حوا در فریب خوردن آدم، مجازات او و همسرش و همچنین مجازات نسل بشر به‌دلیل گناه اولیه، از جمله مسائل مورد اختلاف در ادیان ابراهیمی است.

خلقت حوا

اولین تفاوت روایت از ماجرای حوا در میان ادیان، مربوط به خلقت حوا است.

در تورات

تورات، کتاب مقدس یهودیان داستان آفرینش حوا را به گونه‌ای روایت کرده است که خلقت حوا فرع بر خلقت آدم بوده است. در این داستان خداوند، ابتدا آدم را آفرید و او را در باغ عدن جای داد. پس از آن خداوند خواست یاری مناسب برای آدم پیدا کند تا تنها نماند. به همین منظور خداوند یک‌یک حیوانات را نزد آدم آورد، اما هیچ‌یک از آن‌ها مونس و یاری مناسب برای آدم نبودند. تا اینکه آدم را به خوابی عمیق فرو برد، در این هنگام خدا دنده‌ای از پهلوی آدم جدا کرد و جای آن را با گوشت پر کرد و حوا را از آن دنده آفرید تا یار و همدم آدم باشد.

در انجیل

در انجیل، داستان خلقت آدم و حوا به تفصیل نیامده است؛ اما مسیحیان به تورات به‌عنوان عهد عتیق ایمان دارند. علاوه بر این در انجیل نیز عباراتی وجود دارد که در راستای همان روایت تورات است و خلقت آدم، اصلی و خلقت حوا فرع بر آدم است؛ مثلا در عهد جدید آمده است: «مرد از زن نیست بلکه زن از مرد است و مرد به‌ جهت زن آفریده نشده بلکه زن برای مرد.»

در قرآن

در قرآن، چند بار از آدم و همسر او یاد شده است، اما هیچ‌گاه گفته نشده است که حوا از دنده آدم آفریده شده است. در قرآن آیاتی وجود دارد که برخی مفسران، آن ‌را به خلقت فرعی حوا نسبت به آدم و برخی دیگر این آیات را به تساوی آدم و حوا در انسانیت تفسیر کرده‌اند. از این منظر، خداوند انسان را از نفسی یگانه پدید آورد و از همان نفس یگانه زوج او را آفرید. علامه طباطبایی، آیت‌الله مکارم شیرازی، فخر رازی، آلوسی، رشیدرضا و تعدادی دیگر از مفسران تفسیر دوم را انتخاب کرده‌اند.

همین اختلاف در روایات نیز وجود دارد، دسته‌ای از روایات اسلامی مطابق با روایت یهودی و مسیحی هستند و دسته‌ای دیگر مخالف آن. محدثان بزرگی همچون مجلسی، روایات دسته نخست را مطابق تقیه دانسته‌اند و احادیث دسته دوم را صحیح شمرده‌اند. مثلا در یکی از روایات زراره از امام صادق در باره خلقت حوا سؤال پرسیده که مردم می‌گویند که حوا از استخوان دنده سمت چپ آدم آفریده شده است. امام در پاسخ خداوند را برتر و قدرتمندتر از آن شمرده‌ که نتواند حوا را مستقل بیافریند و بعد این اشکال را مطرح کرده که با چنین سخنی ممکن است کسی اشکال کند که قسمتی از آدم با قسمت دیگرش ازدواج کرد.

فریب حوا

یکی دیگر از مسائلی که روایات ادیان ابراهیمی در مورد آن متفاوت است، وسوسه شدن و فریب خوردن حوا و همچنین اغواگری و وسوسه‌گری حوا است.

در تورات

مطابق تورات، این حوا بود که ابتدا فریب مار را خورد تا از میوه درخت ممنوعه تناول کند و همچنین حوا بود که میوه را چید و به آدم داد تا او نیز از آن بخورد. حوا طبق تورات، زنی وسوسه شده و وسوسه‌گر است. خداوند نیز به‌خاطر همین گناه، زن را مجازات کرد و از جمله این مجازات، شدت درد زایمان و تسلط مرد بر زن بود.

در انجیل

در انجیل آمده است که خدا اول آدم و سپس حوا را آفرید. بر اساس روایت انجیل، آدم فریب نخورد، بلکه زن فریب شیطان را خورد و در گناه گرفتار شد.

در قرآن

حوا از دیدگاه مفسران قرآن کریم، عامل اصلی گناه نیست، بلکه زن و شوهر، هر دو باهم فریب شیطان را خوردند. در قرآن آمده است که شیطان آدم و حوا را لغزانید و این لغزش موجب خروج آن ‌دو از بهشت شد.

مجازات حوا

پس از آنکه آدم و حوا از میوه درخت ممنوعه خوردند مجازات شدند، این مجازات در کتب مقدس ادیان ابراهیمی متفاوت گزارش شده است.

از دیدگاه یهود

شدت و زیادت درد زایمان، اشتیاق به شوهر و تسلط شوهر بر زن، سه مجازاتی است که در تورات برای حوا معرفی شده است. بیرون رانده شدن از بهشت در تورات به‌عنوان مجازات آدم و حوا ذکر نشده است، بلکه دلیل این اخراج، نگرانی خداوند از بابت دست‌یافتن آدم و حوا به میوه درخت حیات است. پس از آن‌که آن ‌دو از میوه درخت معرفت خوردند و از این جهت شبیه به خداوند شدند، خداوند نگران بود که نکند با خوردن میوه حیات، کاملا شبیه خداوند شوند. به همین دلیل خداوند آن‌ها را از بهشت اخراج کرد و نگهبانانی بر این درخت گمارد تا با شمشیرهایی آتشین از آن محافظت کنند.

از دیدگاه مسیحیت

برخی عبارات انجیل، زاییدن زن را عامل رستگاری او در برابر فریب خوردن و گناه حوا محسوب کرده است.

از دیدگاه اسلام

برخی مفسرین قرآن، اخراج آدم و حوا از بهشت و هبوط آن ‌دو به زمین را نوعی مجازات دانسته‌اند، البته این هبوط، نزول مکانی نبوده بلکه مقامی بوده است، یعنی به‌دلیل ترک اولایی که مرتکب شدند از نعمت‌های بهشتی محروم شدند و به سختی‌های زمین دچار گشتند. بنابر این نگاه، زن و مرد در این مجازات شریک و مساوی بوده‌اند. برخی دیگر از مفسرین قرآن، هبوط را مجازات ندانسته‌اند بلکه معتقدند هبوط برای تحقق حکمت الهی و فراهم شدن زمینه برای رسیدن انسان به سعادت اتفاق افتاده است. ‌ به هر صورت مجازات‌هایی که در تورات برای حوا آمده است، مورد تایید قرآن نیست.‌

منابع

• قرآن کریم.
• آلوسی بغدادی، سیدمحمود، روح المعانی فی تفسیر القرآ ن و السبع المثانی، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، 1405ق.
• ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم (تفسیر ابن‌کثیر)، بیروت، دارالمعرفه، 1416ق.
• ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1371ش.
• حسینی طهرانی، سید محمدحسین، نور ملکوت قرآن، تهران، علامه طباطبایی، 1413ق.
• رازی، فخرالدین محمد بن حسین، التفسیر الکبیر، لبنان، دار احیاء التراث العربی، 1417ق.
• رشیدرضا، محمد، المنار، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
• زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ سوم، 1407ق.
• صدرالمتالهین، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، تحقیق: محمد خواجوی، قم، بیدار، چاپ دوم، 1366ش.
• صدوق ابن‌بابویه، محمد، من لا یحضره الفقیه‌، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، چاپ دوم، 1413ق.
• طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة اعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، 1390ق.
• طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، 1406ق.
• طبری، محمد بن جریر، جامع البیان القرآن، بیروت، دارالمعرفه، 1403ق.
• کتاب مقدس، ترجمه فاضل خان همدانی و دیگران، تهران، اساطیر، 1402ش.
• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ اول، 1374ش.