حوا از دیدگاه مفسران
حوا از دیدگاه مفسران، نگاه مفسران قرآن به اولین زن از نوع انسان.
در قرآن نام حوا نیامده است، اما آیات متعددی از آدم و همسرش، آفرینش آنها، سکونت آنها در بهشت و هبوط آنها به زمین سخن گفته است. در روایات از همسر آدم با نام حوا یاد شده است و مطالب فراوانی در مورد او در روایات وجود دارد. مفسران قرآن ذیل آیات مربوطه از حوا و سرگذشت او یاد کرده‌اند.
خلقت حوا
درباره خلقت حوا از سوی مفسران قرآن دو نظر ارائه شده است: [۱]
1. خلقت آدم اصل و خلقت حوا فرع بر آن است؛ از منظر مفسرانی همچون ابن‌کثیر، طبری، زمخشری و ابوالفتوح رازی، خداوند حوا را از دنده چپ آدم آفرید.[۲] مطابق این دیدگاه مرد جنس برتر و زن جنس دوم است. مستند این دسته از مفسرین، آیاتی است که مضمون آنها آفرینش آدم و زوجش از نفس واحد است.[۳]
2. آدم و حوا هیچ کدام در خلقت اصل و فرع نیستند؛ گروهی دیگر از مفسران که بیشتر آنها از شیعه هستند، خلقت حوا را فرع بر خلقت آدم ندانسته‌اند.[۴] این گروه از مفسران با تکیه بر آیات قرآن[۵] معتقدند وقتی خداوند در قرآن می‌گوید از یک نفس، جفتی می‌آفریند به این معنا است که زن و مرد از یک جنس هستند و انسان‌ها با همه تفاوت‌ها از یک اصل منشعب شده‌اند و حوا نیز مانند آدم، از نوع انسان است.
فخر رازی، طبرسی و رشیدرضا ضمن اشاره به اینکه اکثر مفسران گذشته نظر اول را انتخاب کرده‌اند، خودشان نظر دوم را برگزیده‌اند.[۶]
سکونت در بهشت
مطابق گزارش طباطبایی، با اینکه داستان آدم و حوا در مواضع متعددی از قرآن آمده است، اما داستان بهشت فقط در سوره بقره آیه 35، سوره اعراف آیات 19 تا 25 و سوره طه آیات 115 تا 126، آمده است.[۷] مطابق این آیات، حوا در بهشت ساکن بود. درباره بهشتی که حوا در آن ساکن بوده است، از نظر مفسران سه دیدگاه وجود دارد؛ برخی آن را زمینی، بعضی آن را برزخی و برخی دیگر آن را بهشت موعود دانسته‌اند.[۸]
وسوسه شدن حوا
حوا در ادیان ابراهیمی چون مسیحیت و یهودیت، وسوسه‌گر آدم دانسته شده است، اما از دیدگاه قرآن آدم و حوا هر دو توسط شیطان وسوسه و دچار لغزش شدند. آنها از درختی خوردند که خداوند آنها را از خوردن میوه‌های آن منع کرده بود. با این حال مطابق برخی روایات حوا در وسوسه کردن آدم نقش داشته است، اما این روایات را تقیه‌ای[۹] یا جعلی شمرده‌اند.[۱۰]
هبوط به زمین
آدم و حوا پس از تناول از میوه ممنوعه از بهشت اخراج شدند و به زمین هبوط کردند. برخی از مفسران گفته‌اند هبوط، نزول مکانی نبوده بلکه تنزل مقامی بوده است. مقام آدم و حوا به‌دلیل ترک اولی کاسته شده است و آن دو از نعمت‌های بهشتی محروم شده‌اند و به سختی‌های این جهان گرفتار شده‌اند.[۱۱] برخی دیگر از مفسرین هبوط را از روی عقاب ندانسته‌اند و معتقدند این هبوط از جهت حکمت الهی و رسیدن انسان به سعادت بوده است.[۱۲]
برهنه شدن حوا
برهنگی یکی از اتفاقات ناگوار بود که برای آدم و حوا پس از خوردن میوه درخت ممنوعه رخ داد. بر اساس آیه 121 از سوره طه، پس از خوردن میوۀ ممنوعه، عورت آدم و حوا آشکار شد[۱۳] و آنها خود را با برگ درختان پوشاندند. همچنین آیه 27 سوره اعراف، به موضوع برهنه شدن آدم و حوا اشاره کرده است و عامل این برهنگی را شیطان معرفی کرده است.
صفات حوا
حوا مادر انسان‌ها
در آیه 27 سوره اعراف از آدم و همسرش به‌عنوان پدر و مادر بشر یاد شده است.
حوا آرامش‌بخش به همسر
آیه 189 سوره اعراف، زوج انسان را آرامش‌بخش به او معرفی کرده است. مفسرین قرآن دربارۀ مصداق و مقصود این آیه سه نظر ابراز داشته‌اند: برخی این آیه و آیات بعد از آن را مربوط به آدم و حوا دانسته‌اند. برخی فقط این آیه را مربوط به آدم و حوا دانسته‌اند، اما آیات بعدی چون دلالت بر شرک دارد را مربوط به آدم و حوا ندانسته‌اند.[۱۴] گروه سوم این آیه و آیات بعدی را مرتبط با آدم و حوا ندانسته‌اند.[۱۵]
ادب حوا در پیشگاه الهی
علامه طباطبایی معتقد است آیه 23 سوره اعراف بر ادب حوا در دعا و توجه به مقام ربوبی دلالت دارد.[۱۶]
حوا عبرتی برای فرزندانش
در آیه 27 سوره اعراف، به انسان‌ها هشدار داده شده است که مراقب فریب شیطان باشند، زیرا شیطان پدر و مادر انسان‌ها یعنی آدم و حوا را فریب داد و آن دو از بهشت اخراج و از پوشش برهنه شدند. برخی مفسران معتقدند که به‌طور کلی داستان آدم و حوا، دور نمایی از زندگی همه انسان‌ها بر روی زمین است، به‌همین دلیل در سوره اعراف بر پایه همین منطق قرآن پس از ذکر داستان آدم و حوا، توصیه‌هایی به بشر با عنوان «بنی‌آدم» کرده است.[۱۷]
پانویس
- ↑ . وکیلی و محمد رضایی، «آفرینش حوا از دیدگاه قرآن»، 1388ش، ص75-88.
- ↑ . ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، 1416ق، ج1، ص448. طبری، جامع البیان القرآن، 1043ق، ج4، ص149. زمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، 1407ق، ج1، ص461. ابوالقتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، 1371ش، ج5، ص351.
- ↑ . سوره نساء، آیه 1. سوره اعراف، آیه 189. سوره زمر، آیه 6.
- ↑ . طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1390ش، ج4، ص136. زحیلی، فی العقیده و الشریعه و المنهج، 1418ق، ج1، ص139.رازی، التفسیر الکبیر، 1417ق، ج9، ص167.آلوسی بغدادی، روح المعانی و السبع المثانی، ج4، ص180 و ج9، ص137. حسینی طهرانی، 1413ق، ج2، ص98-100.مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 1374ش، ج7، ص52.
- ↑ . سوره روم، آیه 21. سوره نحل، آیه 72. سوره شوری، آیه 11.
- ↑ . رازی، التفسیر الکبیر، 1417ق، ج9، ص167. طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، 1370ش، ج11، ص114. رشیدرضا، المنار، بی‌تا، ج4، ص327.
- ↑ . طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1390ق، ج1، ص126.
- ↑ . جوادی آملی، تفسیر تسنیم، 1387ش، ج3، ص329.
- ↑ . مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج11، ص249-256.
- ↑ . «حوا»، ویکی فقه.
- ↑ . مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 1374ش، ج13، ص332. نجفی خمینی، تفسیر آسان، 1398ق، ج12، ص139.
- ↑ . صدرالمتالهین، تفسیر القرآن الکریم، 1366ش، ج3، ص110. طبرسی، مجمع البیان، 1372ش، ج1، ص197.
- ↑ . مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 1374ش، ج13، ص322.
- ↑ . طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1390ش، ج8، ص375-376.
- ↑ . مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 1374ش، ج7، ص50-52.
- ↑ . طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1390ش، ج6، ص264.
- ↑ . مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 1374ش، ج6، ص131
منابع
- قرآن کریم.
- آلوسی بغدادی، سیدمحمود، روح المعانی فی تفسیر القرآ ن و السبع المثانی، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، 1405ق.
- ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم (تفسیر ابن‌کثیر)، بیروت، دارالمعرفه، 1416ق.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1371ش.
- جوادی آملی، عبدالله، تسنیم تفسیر قرآن کریم، تنظیم احمد قدسی، قم، اسراء، چاپ چهارم، 1387ش.
- حسینی طهرانی، سید محمدحسین، نور ملکوت قرآن، تهران، علامه طباطبایی، 1413ق.
- رازی، فخرالدین محمد، التفسیر الکبیر، لبنان، دار احیاء التراث العربی، 1417ق.
- رشیدرضا، محمد، المنار، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
- زحیلی، وهبه، تفسیر المنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج، بیروت، دارالفکر المعاصر، 1418ق.
- زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ سوم، 1407ق.
- صدرالمتالهین، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، تحقیق: محمد خواجوی، قم، بیدار، چاپ دوم، 1366ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة اعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، 1390ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، 1406ق.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان القرآن، بیروت، دارالمعرفه، 1403ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
- نجفی خمینی، محمدجواد، تفسیر آسان، تهران، اسلامیه، چاپ اول، 1398ق.
- وکیلی، الهه و محمدرضایی، محمد، «آفرینش حوا از دیدگاه قرآن»، فصلنامه‌اندیشه دینی دانشگاه شیراز، شماره 32، پاییز 1388ش.