عوامل اعتیاد زنان
عوامل اعتیاد زنان؛ زمینه‌های وابستگی زنان به مواد مخدر.
اعتیاد از سوی اقشار مختلف جامعه و حتی پژوهشگران به‌عنوان یک امر مردانه تلقی می‌شود، با وجود این، زنان معتاد نیز قشر قابل توجهی از جمعیت معتادین را تشکیل میدهند. جمعیت زنان معتاد به‌دلایل گوناگون از آمارها پنهان میماند با این‌حال به علت عوامل مختلف از جمله عامل جنسیتی و توام بودن اعتیادشان با دیگر معضلات اجتماعی، آسیبپذیرتر از مردان معتاد هستند.
مفهوم شناسی
اعتیاد، پاسخ زیستی بدن به مصرف پیدرپی موادی است که وابستگی شدید ایجاد میکند. این وابستگی از یک سو تسکینبخش بوده و ایجاد آرامشی موقت میکند و یا محرک بوده و نشاط گذرا میبخشد و بعد از اتمام این اثرات، سبب جست‌وجوی فرد برای یافتن مجدد ماده و وابستگی مداوم به آن می‌شود؛ در این حالت فرد از لحاظ جسمی و روانی وابسته به مصرف ماده مخدر است و مجبور می‌شود بهتدریج مقدار ماده مصرفی خود را افزایش دهد.[۱]
آمار
در مورد تعداد زنان معتاد نیز همچون مردان آمار مشخصی وجود ندارد، اما برخی دستگاههای مرتبط با اعتیاد، تعداد معتادان در ایران را نزدیک به دو میلیون و هشتصد هزار نفر اعلام کردهاند که حدود 156 هزار نفر از آنان را زنان تشکیل دادهاند.[۲] بر اساس آمارهای جهانی، نسبت مردان به زنان، در اعتیاد به الکل، 5 به 1،[۳] در اعتیاد به آمفتامین، 3 یا 4 به 1 [۴] و در مورد مواد توهم‌زا، 3 به 1 است. [۵] در مورد مصرف کافئین ،[۶] حشیش [۷] و کوکایین [۸] نیز تعداد مردان معتاد بیشتر از زنان است. زنان، تحت تاثیر عوامل گوناگونی به انواع مواد مخدر، معتاد می‌شوند.
عوامل اجتماعی
زمینه‌های فرهنگی: آداب و رسوم فرهنگی بر مصرف و الگوهای مصرف مواد مخدر اثر دارد. مثلا در فرهنگ‌های آسیایی شیوع کلی اختلالهای مرتبط با الکل تقریبا کم و نسبت مردان به زنان بسیار بالاست. مصرف الکل همچنین با سطح تحصیلات پایین، بیکاری و پایگاه اجتماعی و اقتصادی پایین، رابطه دارد.[۹]
فشارهای اجتماعی، مانند استرس، تحمیل انتظارات جنسیتی و تبعیض جنسیتی، میتوانند زنان را بهمنظور فرار از این فشارها به استفاده از مواد مخدر سوق دهد.[۱۰]
خشونت و ناامنی محیطی: زنانی که دائم در معرض تحمل خشونت هستند یا کسانی که توامان قربانی خشونت جسمی و جنسی بودهاند، نسبت به دیگران، بیشتر در معرض ابتلا به اعتیاد هستند؛ به‌گمان پژوهشگران، اعتیاد این افراد شدیدتر بوده و از مشکلات روانی بیشتری نیز رنج میبرند.[۱۱]
توزیع ناعادلانه منابع: از منظر جامعهشناسی، دست‌اندازی طبقات بالای جامعه به منافع طبقات پایین موجب از خود بیگانگی طبقات پایین می‌شود و احتمال قانونگریزی را افزایش میدهد.[۱۲] پیامد این وضعیت برای افراد فقیر بیتوجهی به ارزشهای هنجاربخش جامعه است. مشکلات اجتماعی از این نظر معلول توزیع ناعادلانه منابع و ثروت است.[۱۳] احساسات ناخوشایند حاصل از این روابط و مناسبات منفی می‌تواند منجر به انحراف شود. انحراف (اعتیاد) نتیجه مستقیم اثرگذاری منفی ناامیدی، ناکامی و احساسات مضر است. بر این اساس فشارهای‌های ناشی از روابط و مناسبات منفی از جمله توزیع ناعادلانه منابع درآمد و تفاوت قائل شدن بین جنسیت در کسب‌وکار می‌تواند زمینه‌ساز گرایش زنان به اعتیاد باشد.[۱۴]
فشار گروه همسالان: زنان از کودکی تا دوران کهولت به شدت تحت تاثیر روابط در زندگی هستند. بنابر مشاهدات، برای دختران نوجوان پذیرفتهشدن در گروه همسالان در مقایسه با پسران، اهمیت بیشتری دارد و ممکن است برای به‌دست آوردن اعتباری که موجب راهیابی آنان به گروه شود دست به هر اقدامی برنند. در زندگی مدرن امروزی، برای همراستا نشاندادن خود با این سبک زندگی و اثبات روشنفکری در جمع دوستان، ممکن است شرایطی بهوجود آید که نه گفتن به پیشنهاد مصرف برای عدهای راحت نباشد.[۱۵]
اپیدمی تناسب‌اندام: برخی از زنان با انگیزه مدیریت بدن و دست‌یابی به تناسب‌اندام و بدنی زیباتر به گمان اینکه برخی از مواد (مواد محرک)، اعتیادآور نیستند به مصرف روی میآورند و وقتی در مدت کوتاهی با عوارض آن روبرو می‌شوند بهعلت وابستگی شدید به مواد، به راحتی قادر به ترک آن نیستند.[۱۶]
عوامل روانشناختی
افسردگی و احساس تنهایی و همچنین استرس و اضطراب، عمومیترین بیماری در زنان معتاد است. وجود رفتارهای منجر به خودکشی، آسیبپذیری بالا و عزت نفس پایین، در میان زنان معتاد نسبت به دیگران، از یافتههای پرتکراری است که در پژوهشهای این حوزه به چشم میخورد. مشکلاتی همچون طلاق، بیشترین اثر را بر زن تحمیل میکند تا حدی که زن مطلقه ممکن است برای رفع مشکلات روحی ناشی از طلاق به اعتیاد گرایش پیدا کند.[۱۷] همچنین زنانی که در معرض بدرفتاری و خشونت همسر قرار گرفتهاند ممکن است برای غلبه بر درد، اضطراب و ترس خود به مواد مخدر گرایش پیدا کنند.[۱۸]
عوامل فردی
نداشتن میزانی از شایستگی برای تحصیل جایگاه مناسب شغلی و همچنین عدم کسب مهارت‌های لازم برای توفیق در زندگی (ورود ناگهانی از کودکی به بزرگسالی) که موجب کنارهگیری و گسستن پیوندهای اجتماعی می‌شود به‌عنوان دلایل گرایش زنان به بزهکاری و اعتیاد ذکر شده است.[۱۹] حس عقبماندگی از همسالان و احساس ناتوانی در رسیدن به اهداف، موجب نوعی احساس ناامنی می‌شود که به دنبال خود، ناعادلانه دانستن نظام اجتماعی، احساس خشم و بیاعتمادی در خانه، محل کار و مدرسه را به همراه خواهد داشت که می‌تواند در گرایش زنان به مصرف مواد مخدر نقش داشته باشد.[۲۰]
عوامل خانوادگی
شریک زندگی: پژوهشهای به عمل آمده در رابطه با آسیب‌شناسی روانی – اجتماعی زنان دارای همسران معتاد نشان داده است که در وهله اول زنانی که همسران آنها مبتلا به وابستگی به مواد مخدر هستند در مقایسه با دیگر زنان، مشکلات اجتماعی بیشتری دارند. بر اساس یافتههای این پژوهش، ابتلای خود آنها به سوءمصرف و یا وابستگی به مواد، در راس مشکلاتی بوده است که توسط این زنان گزراش شده است.[۲۱]
اختلال روانی ناشی از خشونت خانوادگی: این اختلال اغلب به دنبال تحمل یک حادثه سهمگین مانند خشونتهای مکرر بهوجود میآید. ضربههای روانی با منشاء سوء استفاده جنسی و فیزیکی نسبت به دیگر حوادث، میزان بیشتری از اختلال فشار روانی پس از سانحه را در افراد ایجاد میکند. مصرف‌کنندگان مواد مخدر و الکل که قربانی خشونت نیز بودهاند غالباً از این نوع اختلال رنج میبرند. مطالعات ملی در ایالت متحده، یک رابطه مستقیم بین اختلال فشار روانی پس از سانحه و ابتلاء به اعتیاد را نشان میدهد. این اختلال احتمالاً زمانی خطرآفرین می‌شود که فرد قربانی در روابط خصوصی یا خانوادگی بهصورت مکرر در معرض حوادث ناگواری همچون زتجاوز و یا خشونت زناشویی قرار بگیرد.[۲۲]
جهتدهی خانواده: بسیاری از متخصصان حوزه مطالعات زنان، بر این باورند که رشد زنان، درونِ شبکه پیچیدهای از روابط خویشاوندی صورت میگیرد. این شبکه خویشاوندی همچنان که می‌تواند نقش مهمی در پرورش، تربیت و حمایت از دختران و زنان ایفا کند، همچنان می‌تواند آنان را به‌سوی رفتارهای نادرست و مشکلات روانشناختی و انحرافات رفتاری مانند: افسردگی، اضطراب و اعتیاد سوق دهد و حتی آنان را تخریب کند.[۲۳]
عوامل جنسیتی
نقش بیولوژیک زنان: یافتهها، بیانگر تفاوت زنان و مردان در سببشناسی بروز اعتیاد هستند. طبق آمار جهانی اعتیاد در زنان، عوارض خطرناک‌تری را نسبت به مردان ایجاد میکند. فاصله زمانی اولین بار مصرف تا تزریق مواد در زنان 2 سال و در مردان 8 سال است یعنی زنان 6 سال زودتر به وابستگی شدید کشیده می‌شوند. زنان در سیر وابستگی به مواد، الگوهای عود، میزان قربانی بودن با مردان تفاوت دارند. در زنان عمده اختلالات روانی و رفتاری قبل از آغاز مصرف بروز میکند. وجود این اختلالات زنان را به‌سوی اعتیاد سوق میدهد.[۲۴] تشخیص اختلالهای مرتبط با مواد در مردان بیشتر از زنان مطرح می‌شود اما نسبت تشخیص در دو جنس بر حسب طبقه مواد مصرفی متفاوت است.[۲۵] در مورد مصرف الکل در زنان معمولا تراکم الکل خون بیشتر از مردان ملاحظه می‌شود که به دلیل درصد کمتر آب بدن در زنان، درصد بالای چربی بدن در آنان و نیز آهسته‌تر بودن سوخت‌وساز الکل در بدن زنان است. به‌همین دلیل، زنان بیش از مردان در معرض خطر برخی از پیامدهای بهداشتی ناشی از مصرف الکل قرار دارند.[۲۶]
سطح پایین ایمنی: با توجه به تفاوت‌های فیزیولوژیکی، سطح ایمنی زنان در مواجهه با مصرف مواد مخدر نسبت به مردان پائینتر است. میزان چربی و آب بدن زنان متفاوت از مردان است که همین سبب بر میزان جذب و اثرات مواد مخدر تاثیر میگذارد.[۲۷]
بالاتربودن سرعت اعتیاد: بررسیهای بنیاد کرون نشان داده است که زنان پس از اولین بار مصرف مواد مخدر، نسبت به مردان، تمایل بیشتری برای تکرار این عمل دارند و با سرعت بیشتری معتاد می‌شوند.[۲۸]
مشکلات عاطفی: از دیگر عوامل موثر بر اعتیاد زنان می‌تواند فرار از مشکلات عاطفی باشد. زنان ممکن است برای کاهش از فشارهای روانی نسبت به مردان، به مصرف مواد مخدر گرایش بیشتری داشته باشند تاحدی که برای فرار از مشکلات عاطفی، استفاده از داروها و یا مواد مخدر در لیست اولین اقدامات آنان قرار میگیرد.[۲۹]
درمان
برای درمان معتادان روش‌های متنوعی ارائه شده است. به‌عنوان نمونه در شیوه روان‌درمانی یکپارچه توحیدی که حدودا یکسال به‌طول می‌انجامد، تلاش می‌شود معتاد به شخصی سالم و صالح تبدیل شود. در این شیوه با حضور تیمی متشکل از پزشک، روان‌درمانگر، روان‌سنج و کارشناس مذهبی، در فرایند درمان، مهارت‌های زندگی نیز به معتاد آموزش داده می‌شود.[۳۰]
پانویس
- ↑ صادقی مقدم، اعتیاد و آسیبهای روانی، اجتماعی و خانوادگی، 1397ش، ص4.
- ↑ تویسرکان‌منش، «تعداد زنان معتاد در کشور چقدر است؟/ نگرانی از افزایش سرعت رشد اعتیاد در زنان»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ انجمن روانپزشکی آمریکا، متن تجدید نظر شده راهنمای تشخیصی و آماری اختلالهای روانی، 1381ش، ص347
- ↑ انجمن روانپزشکی آمریکا، متن تجدید نظر شده راهنمای تشخیصی و آماری اختلالهای روانی، 1381ش، ص360
- ↑ انجمن روانپزشکی آمریکا، متن تجدید نظر شده راهنمای تشخیصی و آماری اختلالهای روانی، 1381ش، ص398
- ↑ انجمن روانپزشکی آمریکا، متن تجدید نظر شده راهنمای تشخیصی و آماری اختلالهای روانی، 1381ش، ص366
- ↑ انجمن روانپزشکی آمریکا، متن تجدید نظر شده راهنمای تشخیصی و آماری اختلالهای روانی، 1381ش، ص374
- ↑ انجمن روانپزشکی آمریکا، متن تجدید نظر شده راهنمای تشخیصی و آماری اختلالهای روانی، 1381ش، ص388
- ↑ انجمن روانپزشکی آمریکا، متن تجدید نظر شده راهنمای تشخیصی و آماری اختلالهای روانی، 1381ش، ص346
- ↑ محمدی اصل، اعتیاد زنان، 1397ش، ص58.
- ↑ صفری، «اعتیاد و زنان: تفاوت‌های جنسیتی در زمینه سوء مصرف مواد و درمان آن»، 1382ش، ص128.
- ↑ احمدی، «رهیافت نظری ترکیبی در تبیین انحرافات اجتماعی»، 1378ش، ص8.
- ↑ کلانتری، «ارتباط فقر با قانون گریزی و شکل‌گیری آسیب‌اجتماعی»، 1384ش، ص73.
- ↑ علیوردینیا و دیگران، «مطالعة جامعهشناختی بزهکاری: آزمون تجربی نظریة فشار عمومی اگنیو»، 1386ش، ص91-93.
- ↑ صفری، «اعتیاد و زنان: تفاوت‌های جنسیتی در زمینه سوء مصرف مواد و درمان آن»، 1382ش، ص126.
- ↑ فرهودیان و دیگران، «مقایسة علل گرایش زنان به مصرف مواد در مصرف‌کنندگان مواد مخدر و محرک»، وبسایت مرکز تحقیقات سوء مصرف و وابستگی به مواد.
- ↑ قربانی، «بررسی تاثیر اعتیاد والدین در گرایش به اعتیاد و فرار از خانه فرزندان»، 1393ش، ص22-23.
- ↑ محبوبیمنش، «اعتیاد مردان، تهدیدی علیه زن و خانواده»، 1382ش، ص67-90.
- ↑ شایگان، «بررسی عوامل فردی مؤثر بر گرایش بزهکاری زنان»، 1389ش، ص72.
- ↑ سلیمانی و همکاران، «بررسی عوامل مؤثر در گرایش زنان به اعتیاد در استان آذربایجان غربی»، 1400ش، ص7-44.
- ↑ محمد خانی، «آسیب‌شناسی روانی - اجتماعی زنان دارای همسر معتاد»، وبسایت مرکز تحقیقات سوء مصرف و وابستگی به مواد.
- ↑ صفری، «اعتیاد و زنان: تفاوت‌های جنسیتی در زمینه سوء مصرف مواد و درمان آن»، 1382ش، ص131-132.
- ↑ صفری، «اعتیاد و زنان: تفاوت‌های جنسیتی در زمینه سوء مصرف مواد و درمان آن»، 1382ش، ص125.
- ↑ ذوالفقاری، «زنان و تفاوت‌های جنسیتی و فرهنگی در اعتیاد به مواد مخدر و درمان آن»، 1396ش، ص4-5.
- ↑ انجمن روانپزشکی آمریکا، متن تجدید نظر شده راهنمای تشخیصی و آماری اختلالهای روانی، 1381ش، ص327.
- ↑ انجمن روانپزشکی آمریکا، متن تجدید نظر شده راهنمای تشخیصی و آماری اختلالهای روانی، 1381ش، ص347
- ↑ ذوالفقاری، «زنان و تفاوت‌های جنسیتی و فرهنگی در اعتیاد به مواد مخدر و درمان آن»، 1396ش، ص5.
- ↑ صفری، «اعتیاد و زنان: تفاوت‌های جنسیتی در زمینه سوء مصرف مواد و درمان آن»، 1382ش، ص124.
- ↑ صفری، «اعتیاد و زنان: تفاوت‌های جنسیتی در زمینه سوء مصرف مواد و درمان آن»، 1382ش، ص123.
- ↑ شریفی‌نیا، الگوهای روان‌درمانی یکپارچه، 1391ش، ص296
منابع
- «تعداد زنان معتاد در کشور چقدر است؟/ نگرانی از افزایش سرعت رشد اعتیاد در زنان»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 11 اردیبهشت 1400ش.
- احمدی، حبیب، «رهیافت نظری ترکیبی در تبیین انحرافات اجتماعی»، فصلنامه علوم انسانی دانشگاه الزهرا، ش 32، 1378ش.
- انجمن روانپزشکی آمریکا، متن تجدید نظر شده راهنمای تشخیصی و آماری اختلالهای روانی(dsm)، ترجمه محمدرضا نیکخو، هامایاک آوادیس یانس، تهران، سخن، 1381ش.
- ذالفقاری، مریم السادات، «زنان و تفاوت‌های جنسیتی و فرهنگی در اعتیاد به مواد مخدر و درمان آن»، دانشگاه الزهرا (سلام‌الله‌علیها)، 1396ش.
- سلیمانی، اسماعیل و همکاران، «بررسی عوامل مؤثر در گرایش زنان به اعتیاد در استان آذربایجان غربی و ارائه راهکار: مطالعه کمی کیفی»، فصلنامه اعتیادپژوهی، ش62، 1400ش.
- شایگان، فریبا، «بررسی عوامل فردی مؤثر بر گرایش بزهکاری زنان»، دو فصلنامه پلیس زن، دانشگاه علوم انتظامی امین، سال چهارم، ش13، پائیز و زمستان 1389ش.
- شریفی‌نیا، محمدحسین، الگوهای روان‌درمانی یکپارچه با معرفی درمان یکپارچه توحیدی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1391ش.
- صادقی مقدم، رمضان، اعتیاد و آسیبهای روانی، اجتماعی و خانوادگی، تهران، نظری، 1397ش.
- صفری، فاطمه، «اعتیاد و زنان: تفاوت‌های جنسیتی در زمینه سوء مصرف مواد و درمان آن»، فصلنامه اعتیادپژوهی، ش2، 1382ش.
- علیوردینیا، اکبر و دیگران، «مطالعة جامعهشناختی بزهکاری: آزمون تجربی نظریة فشار عمومی اگنیو»، مجله جامعهشناسی ایران، ش2، 1386ش.
- فرهودیان، علی و دیگران، «مقایسه علل گرایش زنان به مصرف مواد در مصرف‌کنندگان مواد مخدر و محرک»، وبسایت مرکز تحقیقات و سوء مصرف و وابستگی به مواد، تاریخ درج مطلب: 16 دی 1402ش.
- قربانی، ابراهیم، «بررسی تاثیر والدین در گرایش به ااعتید و فراز از خانه فرزندان (مطالعه موردی: شهرستان ارومیه)»، فصلنامه مطالعات مبارزه با مواد مخدر، پائیز و زمستان 1393ش.
- کلانتری، صمد، «ارتباط فقر با قانونگریزی و شکل‌گیری آسیب‌اجتماعی»، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال پنجم، ش 18، 1384ش.
- محبوبیمنش، حسین، «اعتیاد مردان؛ تهدیدی علیه زن و خانواده»، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، ش22، زمستان 1382ش.
- محمدخانی، پروانه، «آسیب‌شناسی روانی - اجتماعی زنان دارای همسر معتاد»، وبسایت مرکز تحقیقات سوء مصرف و وابستگی به مواد، تاریخ درج مطلب: 16 دی 1402ش.
- محمدی اصل، عباس، اعتیاد زنان، تهران، افکار، 1395ش.