ازدواج موقت

از ویکی‌جنسیت
(تغییرمسیر از متعه)

ازدواج موقت؛ نوعی از ازدواج، برای مدت معین و با مهریه‌ای معلوم.

ازدواج موقت گونه‌ای از ادواج است که براساس نگاه جامع اسلام به مسائل زندگی انسان، جهت تأمین خواسته‌ها و نیازهای عاطفی، جنسی و مادی افراد جامعه لحاظ شده است که بر این اساس برخی از افراد جامعه می‌توانند به بخشی از نیازهای اساسی خود در چارچوبی صحیح دست یابند. البته رویکرد و توصیه اساسی اسلام، ازدواج دائم است.

مفهوم‌شناسی

مُتعِه یا نکاح مُنقَطِع یا ازدواج موقت که به صیغه نیز معروف است، نوعی از ازدواج است که در آن عقد ازدواج برای مدت معین و محدودی با مهریه‌ای معلوم، بین زن و مرد بسته می‌شود و با پایان آن رابطه زوجیت خود به‌خود منقضی می‌شود. متعه یعنی تمتع، درحالی‌که هدف از ازدواج، تشکیل خانواده است. متعه در قوانین ایران به پیروی از فقه امامیه به رسمیت شناخته شده‌است، اما در کشورهای اسلامی دیگر و کشورهای غربی چنین نهادی وجود ندارد.[۱] متعه در اصطلاح؛ بدین معناست که زن، شخصاً یا به وسیله وکیل خویش، خود را برای مدت معلوم با مهریه تعیین شده به ازدواج مردی در آورده که در ازدواج با او مانع شرعی نداشته باشد. مانع شرعی یعنی از نظر شرعی، ازدواج با او ممنوع نباشد.[۲]

پیشینه

منابع تاریخی شیعه و سنی بیان می‌کنند که در عصر رسول خدا(ص) و بعد از رحلت ایشان تا زمان خلافت خلیفه دوم، ازدواج موقت مرسوم بود؛ و در زمان خلیفه دوم این ازدواج حرام اعلام شد. مسلمانان را تهدید کردند که هر کس چنین ازدواجی انجام دهد، سنگسار می‌شود. البته خلیفه دوم این تحریم را به پیامبر نسبت نداد و گفت من تحریم می‌کنم.[۳] مسلمانان در مشروع بودن متعه در زمان پیامبر اتفاق نظر داشتند، ولی در این که این حکم شرعی بعد از پیامبر باقی بوده یا نه، اختلاف نظر دارند. همه فقهای امامیه به اتفاق به مشروع بودن ازدواج موقت پس از وفات پیامبر(ص) معتقدند و این نوع ازدواج، در قانون مدنی ایران به رسمیت شناخته شده است.[۴]

فلسفه ازدواج موقت

در برخی مواقع برای افرادی شرایط ازدواج دائم مهیا نیست، لذا برای بالا بودن قوه شهوت در انسان باید راهکاری را ارائه داد. اسلام برای جلوگیری از فساد جنسی و پیامدهای سوء تأخیر در ازدواج دائم، مشروعیت ازدواج موقت را قرار داده است. اسلام پیشنهاد می‌دهد که برای برداشت فساد از جامعه کسانی که توان و شرایط ازدواج دائم را ندارند، ازدواج موقت انجام بدهند. احکام ازدواج موقت بسیار آسان و شروط آن شدنی است، زشتی و گناه هم ندارد. آسان است زیرا طلاق ندارد، از همدیگر ارث نمی‌برند، نفقه لازم نیست، می‌توانند فرزند نخواهند.[۵]

ازدواج موقت، بر اساس احکام دینی و به صورتی کاملا قانونمند، انجام می‌شود و حق و حقوق افراد به ویژه زنان، حفظ می‌شود. ازدواج موقت، به معنی ولنگاری جنسی نیست و زن نمی‌تواند خود را بدون ضابطه هر روز در اختیار مردی دیگر قرار دهد، بلکه باید احکام عده را رعایت نماید. بنابراین پیامدهای منفی و زشتی‌هایی زنا در آن نیست. نکبت گناه را ندارد، انسان تحقیر هوای نفس نشده و اگر فرزند متولد شود؛ حلال زاده و نفقه بر پدرش واجب است. پس فرهنگ شدن ازدواج موقت در میان جامعه یک امر ضروری است و برای جلوگیری از فساد و فحشا مؤثر است و لذا ائمه(ع) افراد دارای شرایط را به آن تشویق[۶] و مردان متاهل را از آن نهی می‌کردند.

ارکان ازدواج موقت

ازدواج موقت چهار رکن و جزء اساسی دارد. که عبارتند از؛ صیغه، زوجین، مهر و تعیین مدت.[۷]

احکام صیغه موقت

  1. عقد متعه همچون سایر عقود از ایجاب و قبول تشکیل می‌شود. ايجاب که توسط زن خوانده مى‌شود و باید با یکی از الفاظ « زَوّجْتُک»، «مُتّعْتُکَ» یا «أنْکحْتُک» باشد. عقد با الفاظ ديگر مانند «تمليک»، «هبه» و «اجاره» منعقد نمى‌‏شود. قبول توسط مرد با لفظی که بر انشای رضایت قبول کننده دلالت کند، مانند: «قَبِلتُ النکاحَ»، « قَبِلتُ المتعته»،«قبلت التّزويج» یا « قَبِلتُ» به تنهایی محققّ می‌گردد. شرايط صيغه عقد منقطع، همان شرايط صيغه عقد دائم است.[۸]
  2. شرایط صیغه عقد منقطع، همان شرایط صیغه عقد دائم است.[۹]
  3. هریک از زن و مرد می‌توانند نسبت به چگونگی تمتّع از یکدیگر، زمان و مکان آن و سایر جهات هرگونه شرطی را که با مقتضای عقد تنافی نداشته باشد، قرار دهند.[۱۰]

احکام زوجین

  1. ازدواج موقت میان مرد و زن مسلمان و میان مرد مسلمان و زن اهل کتاب صحیح است.[۱۱]
  2. ازدواج موقت زن مسلمان با مرد اهل کتاب صحیح نیست.[۱۲]
  3. مستحب است زنى که براى عقد منقطع اختيار مى‌شود، با ايمان (شيعه) و عفيف باشد و در صورت متهم‌بودن، از حال وى سؤال شود. ازدواج موقت با زن زنا کار مکروه و به قول برخی حرام است. در صورتی که متعه کردن وی، سبب بازداشتن او از زنا می‌شود، مستحب است.[۱۳]
  4. پدر يا جدّ پدرى مى‏‌توانند زنى را براى محرم شدن با وى، به عقد موقّت پسر نابالغ خود يا دختر نابالغى را براى محرم‌شدن مادر وى با فردى، به عقد آن فرد درآورند، ليکن در اين که شرط است مدّت عقد به اندازه‏‌اى باشد که براى پسر يا دختر، امکان تمتّع جنسی در آن مدّت وجود داشته باشد يا کم‌تر از آن نيز کفايت مى‏‌کند و نيز در اين که مصلحت داشتن چنين عقدى براى پسر يا دختر، شرط صحّت آن است يا صرف نداشتن مفسده کفايت مى‌کند، اختلاف است.[۱۴]

احکام مهریه

  1. عقد موقت بدون مشخص کردن مهریه صحیح نیست. از این‌رو ذکر مهر، شرط صحّت عقد منقطع است و اگر ذکر نشود، عقد باطل است.[۱۵]
  2. زن به مجرد عقد، مالک نصف مهر می‌شود، ولی زمانی مالک تمام مهریه می‌شود که نزدیکی صورت بگیرد و مرد ‌بتواند در تمام مدت تعیین شده از او استفاده کند.[۱۶]
  3. اگر مرد پیش از نزدیکی، مابقی مدت عقد را ببخشد، باید نصف مهریه را به زن بدهد.[۱۷]

احکام مدت

  1. عقد موقت در صورتی صحیح است که مدت در آن عقد ذکر شود. اگر مدت در عقد ذکر نشود، عقد دائم خواهد شد. اگر مدت مشخص نبود ولی بر اساس عقد موقت، صیغه خوانده شده، آن عقد باطل است.[۱۸]
  2. مدت تعیین شده باید مشخص و غیر مبهم باشد.[۱۹]
  3. مرد می‌تواند همه مدّت یا مقداری از آن را به زن ببخشد، بدون آن که نیازی به قبول زن باشد.[۲۰]

احکام ازدواج موقت

  1. در ازدواج موقت، طلاق وجود ندارد. زن و شوهر با تمام شدن مدّت یا بخشیدن آن توسط مرد، از یکدیگر جدا می‌شوند.[۲۱]
  2. تجدید عقد موقت یا تبدیل آن به عقد دائم پیش از تمام شدن یا بخشیدن مدّت متعه قبل، صحیح نیست.[۲۲]
  3. مرد نمی‌تواند نزدیکی با همسر موقت را بیش از چهارماه ترک کند، مگر این که با رضایت زن نزدیکی را تا چهار ماه ترک کند.[۲۳]
  4. در ازدواج موقّت هر يک از زن و مرد مى‌‏توانند نسبت به چگونگى تمتّع از يکديگر، زمان و مکان آن و ساير جهات، هرگونه شرطى را که با مقتضاى عقد تنافى نداشته باشد، قرار دهند.[۲۴]
  5. در صورت حامله شدن زن هر چند مرد جدا شده باشد، فرزند از آن شوهر است، مگر آن که وى فرزند را از خود نفى نمايد. در اين صورت، بدون نياز به لعان، فرزند بر حسب ظاهر از او نفى مى‌شود؛ هرچند جايز نيست مرد بدون علم به انتفا، نفى ولد کند.[۲۵]
  6. ايلاء و لعان به قول مشهور فقها، در عقد منقطع واقع نمى‌شود و در وقوع ظهار اختلاف است.[۲۶]
  7. نفقه زن در طول مدّت عقد، بر عهده شوهر نيست، مگر آن که شرط شود.[۲۷]

دیدگاه‌های مختلف در مورد متعه

  1. متعه مشروعیت نداشته و حرام است، لذا مشروع نیست. این رویکرد در میان اهل سنت وجود دارد.[۲۸]
  2. متعه مشروعیّت دارد، اما ظالمانه و مخالف با حقوق و شخصیت زنان است و معقول نیست. این رویکرد بین متجددان متمایل به فمینیسم رواج دارد.[۲۹]
  3. متعه مشروعیت دارد و تشریعش عادلانه است، اما به لحاظ آثار و پیامدهای اجتماعی‌اش در عصر حاضر عملی نیست و در واقع معمول نیست. این دیدگاه در میان برخی شیعیان مطرح است.[۳۰]

مشترکات ازدواج دائم و موقت

  1. در عقد دائم، مادر و دختر زن بر مرد و پدر و پسر مرد بر زن محرم هستند و ازدواج آنها حرام هست، در عقد منقطع نیز چنین است.[۳۱]
  2. خواستگاری کردن زوجه دائم بر دیگران حرام است در ازدواج موقت هم، همینطور است.[۳۲]
  3. در ازدواج دائم؛ زنای با زن شوهردار، موجب حرمت ابدی می‌شود. زنای با زوجه موقت دیگری، نیز موجب حرمت ابدی می‌شود.[۳۳]
  4. در ازدواج دائم و موقت جمع میان دو خواهر جایز نیست.[۳۴]
  5. برای هر دو عقد می‌بایست مهر تعیین شود.[۳۵]
  6. هر دو عقد شامل عده زوجه می‌شوند.[۳۶]

تفاوت‌های ازدواج موقت و دائم

  1. در ازدواج دائم مرد باید عهده‌دار نفقه زن بشود، ولی در ازدواج موقت بستگی به توافق طرفین دارد ممکن است مرد نخواهد یا نتواند متحمل این مخارج بشود یا زن نخواهد از پول مرد استفاده کند.[۳۷]
  2. در ازدواج دائم، زن باید مرد را به عنوان رئیس خانواده بپذیرد و نظام سلسله مراتبی در خانواده رعایت شود. زن باید امر مرد را در حدود و مصالح خانواده اطاعت کند، اما در ازدواج موقت بسته قراردادی از میان آنها منعقد می‌گردد.[۳۸]
  3. در ازدواج موقت زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند ولی در ازدواج دائم از یکدیگر ارث می‌برند.[۳۹]
  4. در ازدواج دائم هیچ کدام از زوجین بدون جلب رضایت دیگری حق ندارد از بچه‌دار شدن جلوگیری کند. ولی در ازدواج موقت جلب رضایت طرف دیگر ضرورت ندارد. در حقیقت این نیز نوعی آزادی دیگر است که به زوجین داده شده است.[۴۰]
  5. مهر در هر دو ازدواج لازم است‌ با این تفاوت که در ازدواج موقت عدم ذکر مهر موجب بطلان عقد است. ولی در ازدواج دائم عقد باطل نیست، مهرالمثل تعیین می‌شود.[۴۱]
  6. عده زن دائم بعد از طلاق سه طهر است، اما عدّه زن غیر دائم دو نوبت عادت ماهانه یا چهل و پنج روز است.[۴۲]
  7. در ازدواج موقت در تعداد زن گرفتن، محدودیتی وجود ندارد و مرد می‌تواند هر تعداد زن را که بخواهد به عقد موقّت خویش درآورد. ولی در ازدواج دائم، بیشتر از چهار تا نمی‌تواند بگیرد.[۴۳]
  8. مهمترین تفاوت ازدواج موقت و دائم در مدت دارا بودن ازدواج موقت و لزوم بیان مدت آن در صیغه عقد است.[۴۴]
  9. عقد موقت با پایان زمان صیغه عقد به اتمام می‌رسد اما برای پایان عقد دائم می‌بایست طلاق جاری شود.[۴۵]

عده ازدواج موقت

زن پس از تمام شدن مدت متعه یا بخشیدن متعه از جانب مرد، در صورت نزدیکی، عدم حاملگی و حیض نشدن در حالی که در سن حیض می‌باشد، باید ۴۵ روز عدّه نگه دارد و در صورت حیض شدن، در این که عدّه او دو حیض است یا یک حیض و نصف آن و یا دو طُهر، اختلاف است و عدّه زن حامله، وضع حمل او است.[۴۶]

صیغه محرمیت

صيغه محرميّت به معنای ازدواج موقّت با هدف حصول محرميت است. تزويج دختر يا پسر نابالغ توسط ولىّ به قصد حصول محرميت است که از آن در باب نکاح سخن گفته‌‏اند. گاهى هدف از اجراى عقد نکاح موقت، بهره جنسی نيست؛ بلکه صرف ايجاد محرميّت است.

به عنوان مثال، مردى جهت محرم‌شدن با زنى، با دختر او که به ‏طور معمول در اين‌گونه موارد دختر بچه انتخاب مى‏‌شود با اذن ولىّ دختر، براى مدتى کوتاه مثلا يک ساعت صيغه ازدواج موقت مى‏‌خواند تا مادر اين دختر مادر زن او به شمار رود و براى هميشه به او محرم گردد، يا بين پسر بچه‏‌اى توسط ولىّ يا با اذن او و زنى براى مدتى کوتاه صيغه خوانده مى‌‏شود تا آن زن، عروس پدر بچه به شمار رود و براى هميشه به او محرم گردد.[۴۷]

از آن‌جا که محرميت مادر زن و عروس به صرف عقد ازدواج؛ اعم از دائم و موقت‏ حاصل مى‌‏شود و پس از انحلالِ نکاح نيز به قوت خود باقى است، در دو مورد ياد شده، ازدواج موقت تنها با هدف ايجاد محرميت صورت مى‌‏گيرد و مقصود اصلى در اين‌گونه ازدواج خود ازدواج نيست؛

بلکه محرميتى است که به تبع ازدواج حاصل مى‏‌شود؛ از اين‌رو، به آن صيغه محرميّت اطلاق مى‏‌شود. البته در عرف بر ازدواج موقتى که ميان دختر و پسر، پيش از ازدواج دائم به منظور آشنايى بيشتر صورت مى‏‌گيرد نيز صیغه محرمیت اطلاق مى‌‏شود که در واقع همان ازدواج موقّت است.[۴۸]

پانویس

  1. مودی؛ گرایلی؛ « بررسی ازدواج موقت از دیدگاه فقه و حقوق»، ۱۳۹۵ش، ص3
  2. مودی، گرایلی، « بررسی ازدواج موقت از دیدگاه فقه و حقوق»، ۱۳۹۵ش، ص 3
  3. مودی، گرایلی، « بررسی ازدواج موقت از دیدگاه فقه و حقوق»، ۱۳۹۵ش، ص 3
  4. مودی، گرایلی، « بررسی ازدواج موقت از دیدگاه فقه و حقوق»، ۱۳۹۵ش، ص 3
  5. رمضان نیا سماکوش، متعه در نگاه شیعه، ۱۳۹۷ش، ص117. شریفی، ازدواج موقت و چالش‌ها، ۱۳۹۳ش، ص10
  6. رمضان نیا سماکوش، متعه در نگاه شیعه، ۱۳۹۷ش، ص118
  7. نجفی، جواهرالکلام، بی‌تا، ج30، ص 153
  8. هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، 1426ق، ج‏1، ص372
  9. نجفی، جواهرالکلام، بی‌تا، ج30، ص 154
  10. نجفی، جواهرالکلام، بی‌تا، ج30، ص 154
  11. نجفی، جواهرالکلام، بی‌تا، ج30، ص 155
  12. بحرانی، حدائق الناضرة، 1363ش، ج 24، ص 127
  13. نجفی، جواهر الکلام، بی‌تا، ج۳۰، ص۱۵۷- 160
  14. موسوی خمینی، توضيح المسائل مراجع، 1381ش، ج2، ص483
  15. نجفی، جواهر الکلام، بی‌تا، ج۳۰، ص 162
  16. نجفی، جواهر الکلام، بی‌تا، ج۳۰، ص164
  17. نجفی، جواهر الکلام، بی‌تا، ج۳۰، ص166
  18. هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم‌السلام، 1426ق، ج‏1، ص373
  19. هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم‌السلام، 1426ق، ج‏1، ص373
  20. نجفی، جواهر الکلام، بی‌تا، ج۳۰، ص166
  21. نجفی، جواهر الکلام، بی‌تا، ج۳۰، ص۱۶۸
  22. نجفی، جواهر الکلام، بی‌تا، ج۳۰، ص202
  23. موسوی خمینی، توضيح المسائل مراجع، 1381ش، ج2، ص481
  24. نجفی، جواهر الکلام، بی‌تا، ج۳۰، ص186- 189
  25. هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم‌السلام، 1426ق، ج‏1، ص373
  26. نجفی، جواهر الکلام، بی‌تا، ج۳۰، ص188-189
  27. هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم‌السلام، 1426ق، ج‏1، ص373
  28. شریفی، ازدواج موقت و چالش‌ها، ۱۳۹۳ش، ص۹
  29. شریفی، ازدواج موقت و چالش‌ها، ۱۳۹۳ش، ص۹
  30. شریفی، ازدواج موقت و چالش‌ها، ۱۳۹۳ش، ص۹
  31. موسوی خمینی، توضيح المسائل مراجع، 1381ش، ج2، ص464
  32. هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم‌السلام، 1426ق، ج‏3، ص516
  33. صافی، جامع الاحکام، 1385ش، ج2، ص 49
  34. موسوی خوئی، احکام ازدواج موقت و دائم، ۱۳۸۳ش، ص 91
  35. موسوی خوئی، احکام ازدواج موقت و دائم، ۱۳۸۳ش، ص 93
  36. موسوی خوئی، احکام ازدواج موقت و دائم، ۱۳۸۳ش، ص95
  37. مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، 1372ش، ج19، ص 62
  38. مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، 1372ش، ج19، ص 62
  39. شریفی، ازدواج موقت و چالش‌ها، ۱۳۹۳ش، ص57
  40. مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، 1372ش، ج19، ص 62
  41. شریفی، ازدواج موقت و چالش‌ها، ۱۳۹۳ش، ص۵۹
  42. نجفی، جواهر الکلام، بی‌تا، ج30، ص200
  43. یزدی، العروة الوثقی، 1409ق، ج2، ص814
  44. نجفی، جواهر الکلام، بی‌تا، ج30، ص172
  45. طباطبایی حکیم، توضیح المسائل، 1391ش، ص633
  46. نجفی، جواهر الکلام، بی‌تا، ج30، ص200؛ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، 1426ق، ج‏1، ص374
  47. هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم‌السلام، 1426ق، ج‏5، ص125
  48. هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم‌السلام، 1426ق، ج‏5، ص125

منابع

  • انیس، ابراهیم؛ خلف احمد، محمد؛ صوالحی، عطیه؛ منتصر، عبدالرحیم؛ فرهنگ المعجم الوسیط، ترجمه: محد بندرریگی، قم، انتشارات اسلامی، قم، 1386ش.
  • بحرانى، يوسف بن احمد، الحدائق الناضره فی احکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم‌، 1363ش.
  • دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، تهران، موسسه لغت نامه دهخدا، ۱۳۶۵ش.
  • رمضان نیا سماکوش، لیلا، متعه در نگاه شیعه، مازندران، انتشارات درسا قلم، چاپ اول، ۱۳۹۷ش.
  • سیاح، احمد، فرهنگ جامع نوین؛ ترجمه المنجد، تهران، انتشارات الفتح، جلد دوم،۱۳۸۴ش.
  • شریفی، حسن، ازدواج موقت و چالش‌ها، قم، موسسه بوستان کتاب، چاپ چهارم، ۱۳۹۳ش.
  • صافی، لطف الله، جامع الاحکام، قم، دفتر تنظیم و نشر آثار آیت الله العظمی صافی گلپایگانی، 1385ش.
  • طباطبایی حکیم، محمد سعید، توضیح المسائل، قم، مهر ثامن الائمه (علیه السلام)، 1391ش.
  • قریشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب اسلامیه، چاپ ششم، 1371ش.
  • مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، قم، صدرا، چاپ هشتم، 1372ش.
  • مودی، ملیحه؛ گرایلی، علی؛ « بررسی ازدواج موقت از دیدگاه فقه و حقوق»، کنگره بین‌المللی علوم اسلامی، علوم انسانی، تهران، آذرماه ۱۳۹۵ش.
  • موسوی خمینی، سید روح الله، توضيح المسائل امام و مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، 1381ش.
  • موسوی خوئی، سید حجت، احکام ازدواج موقت و دائم، قم، انتشارات نسیم انتظار، ۱۳۸۳ش.
  • نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت- لبنان، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  • هاشمى شاهرودى، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم‌السلام‏، موسسه دائره المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بيت عليهم‌السلام، قم، مرکز پژوهش‌هاى فارسى الغدير، 1426ق.
  • یزدی، محمد کاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی، بیروت- لبنان، موسسة الاعلمی للمطبوعات، 1409ق.